اندیشمندان و خردورزان در هر برهه ای از تاریخ برای رسیدن به این معنی که ارزش و فضیلت انسان در چیست و کدام برنامه می تواند او را در رسیدن به این هدف رهنمون گردد در تکاپوی فکری بوده اند . اما کوتاه بودن فکر اولیه بشر و اندیشه تربیت نیافته اش موجب گشته تا در هر نایی نوایی و در هر کویی صدایی طنین افکن شود و آنهایی که تنها دست خویش را در دست خرد نهاده اند به  گمان درک واقعیت انسان و روح الهی او به طرح مسایلی واهی و به دور از شخصیت ناب آدمی بپردازند . عده ای ، ارزش انسانها را در رنگ پوستشان و گروهی در نژاد و خونشان و بعضی در ثروت اندوزی و تکاثرشان دیدند ، و یا فضیلت آنها  را در زیبایی ها و جمال و جلال ظاهری شان جستجو نمودند و بر پایه آن قوانین ، برنامه ها و مزایایی وضع کرده و به پایمالی حقوق دیگر افراد جامعه پرداختند .

 اما در فرهنگ گرانسنگ اسلامی ، ملاک فضیلت و ارزش انسانها بر یکدیگر ایمان ، دانش و تقوای آنهاست . مردم مومن از همه انسان ها با ارزش ترند و عالمان و دانشمندان اهل عمل ، به درجاتى از گروه مومنان برتر و بالاترند و اهل تقوا که تقواى آنان در نقطه اوج است از همه با فضیلت تر و باارزش ترند . قرآن مجید و روایات در این سه زمینه اشارات لطیف و عبارات دقیقى دارند :

اهل ایمان" . . .یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنکُمْ وَالَّذِینَ اُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَات وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ "

 . . .تا خدا مومنان از شما را به درجه اى و دانشمندانتان را به درجاتى  عظیم و باارزش  بلند گرداند و خدا به آنچه انجام مى دهید ، آگاه است .

ارزش مومن تا جایى است که آیات قرآن و روایات ، محبت به مومن را محبت به خدا و رسول و کمک به مومن را کمک به خدا و رسول و خوشحال کردن مومن را خوشحال نمودن خدا و رسول و آزار مومن را به هر شکلى آزار به خدا و رسول مى دانند !

حضرت امام باقر (علیه السلام) از رسول خدا (صلى الله علیه وآله) روایت مى کند :

مَنْ سَرَّ مُومِناً فَقَدْ سَرَّنِی وَمَنْ سَرَّنِی فَقَدْ سَرَّ اللّهَ . 

کسى که مومن را خوشحال کند ، بى تردید مرا خوشحال کرده و کسى که مرا خوشحال کند به یقین خدا را خوشحال کرده است .

حضرت امام باقر (علیه السلام) همچنین فرمود :

مَا عُبِدَ اللّهُ بِشَیء اَحَبَّ الَى اللّهِ مِن ادخالِ السُّرورِ عَلَى المومِنِ. 

خدا به چیزى نزد او محبوب تر از وارد کردن خوشحالى و سرور بر مومن عبادت نشده است .

 امام صادق (علیه السلام) نیز می فرماید :

 لَقَضَاءُ حَاجَهِ امْرِئ مُومِن ، اَحَبُّ الَى اللّهِ مِن عِشرِین حَجَّهً ، کُلُّ حَجَّه یُنفِقُ فِیهَا صَاحِبُها مِائهَ الف 

هر آینه برآوردن حاجت مومن نزد خدا از بیست حج که زائرش در هر حج آن صد هزار دینار انفاق کند بهتر است .

 و نیز آن حضرت فرمود :

 انْ اُشْبِعَ رَجُلا مِن اخوانِی ، اَحبُّ الَیَّ مِن اَنْ ادْخُلَ سُوقَکُم هذَا فَاَبْتَاعَ منها رَاْساً فَاُعْتِقُهُ

بى تردید اگر مردى از برادران مومنم را با غذایى سیر کنم ، نزد من از اینکه وارد این بازار شما شوم و برده اى را بخرم و در راه خدا آزاد کنم ; محبوب تر است .

 اهل علم

رسول خدا (صلى الله علیه وآله) درباره برترى عالم مى فرماید :

 فَضلُ العَالِمِ عَلَى سَائِرِ الناسِ کَفَضلِی عَلى ادنَاهُم

برترى دانشمند بر دیگر مردمان چون برترى من بر پایین دستترین و حقیرترین آنان است .

 و نیز آن حضرت فرمود :

 فَضلُ العَالِمِ عَلَى العَابِدِ کَفَضلِ القَمَرِ لَیْلَهَ البَدْرِ عَلَى سَائِرِ الْکَواکِبِ 

برترى دانشمند بر عبادت کننده  بى دانش  مانند برترى ماه شب چهارده بر دیگر ستارگان است .

 و نیز آن حضرت فرمود :

ثَلاثَهٌ یَشْفَعُونَ الى اللّه عَزَّوَجَلَّ فَیُشَفَّعُونَ : الانبِیاءُ ثُم العُلَماءُ ، ثُم الشُّهَداء

سه طایفه در قیامت شفاعت مى کنند که شفاعت آنان پذیرفته مى شود : پیامبران ، سپس دانشمندان ، آنگاه شهیدان .

حضرت امام باقر (علیه السلام) فرمود :

عَالِمٌ یَنتَفِعُ بِعِلمِه ، افضَلُ مِن سَبْعِینَ الفَ عَابِد

دانشمندى که از دانشش سود برد از هفتاد هزار عبادت کننده بى دانش برتر است.

 اهل تقواقرآن کریم درباره اهل تقوا مى فرماید :" اِنَّ اَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ اَتْقَاکُمْ "

 . . . بى تردید گرامى ترین شما نزد خدا پرهیزکارترین شماست . . .

پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله) مى فرماید خدا در قیامت به مردم خطاب مى کند :

اَمَرتُکُم فَضَیَّعتُم مَا عَهدتُ الَیکُم فِیهِ ، وَرَفَعتُم انسَابَکُم فَالیَومَ ارْفَعُ نَسبِی وَاَضَعُ انسَابَکُم ، ایْنَ المُتَّقُونَ ؟ انَّ اَکْرَمَکُم عِنْدَ اللّهِ اتقَاکُمْ.

شما را  به عبادت و بندگى و دورى از طاغوت  فرمان دادم ، ولى شما این حقیقت را که نسبت به آن با شما پیمان داشتم ضایع و تباه کردید و نسب هاى خود را  که دردى از دنیا و آخرت شما دوا نمى کرد  بالا بردید ; من امروز نسبى که بندگانم را با من پیوند مى دهد رفعت مى دهم و نسب و پیوند شما را  با نیاکانتان  فرو مى نهم  و از ارزش و اعتبار مى اندازم  اهل تقوا کجایند ؟ هر آینه گرامى ترین شما نزد خدا پرهیزکارترین شمایند .

آنچه از کلام خداوند و معصومین (ع) بدست می آید این است که در درگاه با عظمت ربوبی حضرت حق نمی توان به ملاکات دنیایی و ظواهر بی اساس مرتبت با آن دل خوش نمود ، چون در این صورت ، بلال حبشی ، موذن رسول خدا نمی شد و سلمان فارسی به فضیلت " منا اهل البیت " نایل نمی گشت .

آنچه خداوند برای انسان می پسندد و سبب کرامت حقیقی او می گردد ایمان اوست که با کمک آن به مقام فرهیختگی و دانش الهی رسیده و مراحل تقوا و بندگی را بپیماید .